Babice są niewielką miejscowością leżącą u podnóża malowniczego Wału Tenczyńskiego, około 10 km od Zatora. Ich największą atrakcją i najważniejszym zabytkiem są stojące na wzniesieniu ruiny gotyckiego zamku Lipowiec. Jest on zachowany jako trwała ruina i udostępniony do zwiedzania. Jest też miejscem interesujących imprez kulturalnych i znajduje się pod opieką Muzeum Małopolski Zachodniej.

Zamek w Babicach – najdawniejsze dzieje

Zamek Lipowiec został zbudowany w początkach XIII w. przez ród Gryfitów, którego przedstawiciel Klemens z Ruszczy podarował go klasztorowi w Staniątkach. Nie na długo jednak, ponieważ już w 1243 r. zamek odkupił biskup krakowski Jan Prandota. Od tej pory aż do 1789 r. zamek Lipowiec pozostawał w rękach kolejnych biskupów krakowskich. 

Początkowo warownia była drewniana, ale biskupi zaczęli stopniowo przebudowywać ją na zamek kamienny. Na początku XIV w., gdy biskupem był Jan Muskata, Lipowiec stał się ważnym punktem oporu przeciwko Władysławowi Łokietkowi, który dążył do zjednoczenia rozdrobnionego w wyniku rozbicia dzielnicowego kraju. W zamku i jego okolicach dochodziło kilkukrotnie do starć zwolenników Łokietka z wojskami podległymi biskupowi, a kres niepokojom położyła dopiero koronacja z 1320 r. 

W okresie średniowiecza zamek przechodził kilkukrotne przebudowy i ukształtowała się jego widoczna do dziś forma. Z przełomu XIII i XIV w. pochodzi m.in. dolna część okrągłej wieży, która jest najbardziej charakterystycznym elementem budowli, a także zamkowa studnia. Kolejni biskupi krakowscy, tacy jak Zbigniew Oleśnicki czy Wojciech Jastrzębiec rozbudowywali zamek m.in. o skrzydło zachodnie, kaplicę oraz pomieszczenia reprezentacyjne. 

Zamek Lipowiec – okres świetności i upadku

W XV w. zamek Lipowiec zaczął być używany jako więzienie biskupie. Duchowni popełniający przestępstwa nie podlegali bowiem sądowniczej władzy świeckiej, ale oddzielnym sądom kościelnym. Wzrost znaczenia więzienia przyniosło pojawienie się na polskich ziemiach idei reformacyjnych. Do lochów zamku Lipowiec trafiali wówczas szczególnie gorliwi propagatorzy nowych idei, w tym profesor Franciszek Stankar z Akademii Krakowskiej, autor przekładu tak zwanej Biblii Brzeskiej. Stankar był też jedyną osobą, której udało się uciec z zamku. I choć legenda mówi, że pomogła mu zakochana córka jednego ze strażników, to w rzeczywistości doszło do przekupstwa straży i wyswobodzenia profesora przez okolicznych zwolenników reformacji. 

XVII w. przyniósł zamkowi w Babicach powolny upadek. Pożary, konieczność prowadzenia kosztownych remontów, a także niedostosowanie budowli do bieżących potrzeb sprawiły, że biskupi wynieśli się do obszernego dworu w Lipowcu, zaś zamek pozostał więzieniem i w razie potrzeby pełnił funkcje obronne. Duże zniszczenia spowodował w nim potop szwedzki i dwuletnie przebywanie szwedzkiego garnizonu. 

Ostatnim akordem w historii zamku jako budowli czynnie użytkowanej było umieszczenie w nim w pierwszej połowie XVIII w. domu karnego i poprawczego dla Księży dopuszczających się różnych występków przeciwko moralności. W 1789 r. dobra lipowieckie zostały skonfiskowane przez władze austriackie i zamek zaczął szybko popadać w ruinę, co przyspieszył wielki pożar z 1800 r. 

Babice – zamek Lipowiec dzisiaj

Obecnie zamek Lipowiec zachowany jest w stanie trwałej ruiny i można go zwiedzać. Jest oddziałem Muzeum Zachodniej Małopolski, które dba o jego stan, wykonało liczne tablice informacyjne pozwalające zorientować się w historii i przeznaczeniu poszczególnych pomieszczeń. Z wieży zamku roztacza się piękny widok na okolice, który przy dobrej widoczności sięga aż po Beskid Żywiecki i Tatry.